Аҭоурых

СССР Аҳәынҭбанк Аҧснытәи ареспубликатә усбарҭа ашьаҭала иаҧҵаз Аҧсны Аҳәынҭқарра абанктә система ихьыҧшымкәа ахала аҿиара иалагеит Аҧснытәи АССР Иреиҳаӡоу Асовет 1991 ш. жәабран 28 рзы  “Аҧснытәи АССР Ацентртә банк азы”, “Аҧснытәи АССР аҟны абанкқәеи абанктә усуреи рзы” азакәанқәа анрыдыркыла инаркны. Арҭ азакәанқәа, Аҧсны аекономика аҿиара ҳасаб азуны, раҧхьаӡа акәны абанктә усҳәарҭақәа рҭахрақәа разгәаҭаразы алшара ҟарҵеит.

Абарҭ Азакәанқәа анрыдыркылоз аамҭазы, даҽакала иуҳәозар, 1991 шықәса алагамҭазы Аҧсны абанктә система СССР абанкқәа Аҧснытәи рреспубликатә усбарҭақәа: Аҳәынҭбанк, Аҵәахырҭаҭә банк, Ааглыхргылбанк, Аграртә банк, Анхарҭа-социалтә банк рыла ишьақәгылан.  Акоммерциатә банкқәа раҧҵара азин шыҟазгьы, ари апроцесс СССР азакәанҧҵарала иҳәаақәҵан. Аус аҟны, ари абанктә система анапхгараҭара хагәҵәылатәи асхьема ала ишьақәыргылан, уи, ҳәарас иаҭахузеи, аекономика аҿиара арегионалтә интересқәа разҧхьагәаҭара алшомызт.

Аҧсны Иреиҳаӡоу Асовет жәабранмза 1991 шықәсазы иаднакылаз Азакәанқәа алшара ҟарҵеит арегионтә ҩаӡараҟынӡа абанктә система аиҿкаара, ҷыдала, аекономика хазы игоу аҟәшақәа, иара убас, иааизакны арегионқәа рырҿиара иазҿлымҳаз аиуристтәи хазхаҭалатәи ахаҿқәеи заҧҵара рылшоз акоммерциатә банкқәа рыкаҭақәа. Аҧсны аибашьратә хҭысқәа рылагамҭазы (нанҳәа 14, 1992 ш.) абанктә система хкырацәала еилан.

Аха, Аҧсны аҵакырадгьыл аҟны  излагаз аибашьра, атәылаҿы ишьақәгылахьаз аекономикатә лшарамч хнарбгалеит, ишьақәгылахьаз абанктә системагьы ахырбгаларахьы икылнагеит.

Аҧсны аҵакырадгьыл аҟны аибашьра анеилга ашьҭахь, уаанӡа аус зуаз абанкқәа рахьынтә еиқәхаз Абанк хадеи, арегионқәа рыҟны иҟаз абанкқәа ҧшьба заҵәыки роуп, урҭ рахьтә - Гагра араион аҟны – «Гагра-Банк»;  Гәдоуҭа араион аҟны – «Гудоуҭа-Банк», «Ааглыхратә банк»; Аҟәа араион аҟны – абанкқәа 5: «Сухум-Банк», «Гарант-Банк», «Башныхә-Банк», «Тико Банк», «Менатеп-Сухум» (абанк «Менатеп» аҿыга ҟәша); Гулрыҧшь араон аҟны – «Престиж»;  Очамчыр араион аҟны – «Очамчыратәи акоммерциатә банк»; Галтәи араион аҟны – «Гал-Банк», Тҟәарчал ақалақь аҟны – «Ткуарчал-Банк».  Иара абри ашықәс азы Аҧсны Аиҳабыра азин ҟарҵеит Аҵәахырҭатә банк аусуразы.  

Аҧсны Аҳәынҭқарра Ахада Иусҧҟала 1995 шықәса жәабранмза 11 рзы Аҧсны Аҳәынҭқарра Абанк хада шьаҭас иаҭаны иаҧҵан Аҧсны Аҳәынҭқарра Амилаҭтә Банк. Иара абри ашықәсан Амилаҭтә Банк аҟны иаҧҵан Аҳасабкра-кассатә центр (АКЦ), ари абанкбжьаратә ҧхьаӡара қәнагала аиҿкаарала жәлар рынхамҩаҟны аҧаратә хархәагақәа реикәшара арццакра, иара убас аҧаратә еиҭаҵра абанктә системала хылаҧшра аҭара алнаршеит.

1995-1996 шықәсқәа рзы Амилаҭтә банк ашәҟәы иҭанагалеит даҽа х-кредиттә банкк: Аҟәа ақ. аҟны – “Аҧра-Банк”, “Инвест-Банк”, Гәдоуҭа араион аҟны – “Леон-Банк”. Абасала, 1996 шықәса анҵәамҭазы Аҧсны аус руан акредиттә банкқәа 16, урҭ рахьтә быжьба – Аҟәа ақ. аҟны иҟан. 1998 шықәсазы иуристтәла ашәҟәы иҭаҩын Аҵәахырҭатә банк аусура.

1999 шықәса ажьырныҳәамза 1 азы аусура иаларгаз абанктә усура ҳәаақәызҵоз азакәан ҿыцқәа “Аҧсны Аҳәынҭқарра Амилаҭтә банк азы (Аҧсны Абанк)”, “Абанкқәеи абанктә усуреи рзы”  еиҳа хықәкыла ишьақәдыргылеит абанктә система ҩ-ҩаӡарактәи асистемала аиҿкаара: Аҧсны Амилаҭтә банк – хыхьтәи аҩаӡараҿы, акредиттә банкқәа – аҩбатәи аҩаӡараҿы рыҟазаара, иара убас абанктә система аусӡбатәқәеи афункциақәеи, Амилаҭтә банк акредиттә банкқәа русура ҳәаақәызҵо ихымҧадатәиу анормативқәеи егьырҭ арбагақәеи рықәымныҟәаразы ирыднаҵо аҭакҧхықәра.

2008 шықәсазы Аҧсны Абанк агәалашәаратәи аинвестициатәи монетақәа – Аҧсар аҭыжьра иалагеит.  Урҭ хьыӡҳәалатәи ахәҧса иеиҧшым ахәҧса змоу аколлекциатәра (аизгара), аинвестициа азура, атезаврациа амаҭәар аҳасабала иҟоуп ( амонетақәа абанк иаҭиуеит урҭ ирылоу зыхәҳараку аметалл ахәҧса иазааигәоу ахәқәа рыла).

Амилаҭтә банктә система аҿиара иабзоурахеит 2010 шықәсазы Аҧсны Аҳәынҭқарреи Урыстәылатәи Афедерациеи рыбжьара Аиҳабырабжьаратә Еиқәшаҳаҭра иаҵаҩуп.  Уи инақәыршәаны Аҧсны Аҳәынҭқарра Амилаҭтә Банк акапиталтәра аизырҳареи арҿыцреи рзы иадгалан асубординаттә кредит 700 миллион мааҭ рҟынӡа. Иарбоу акредит ахархәара аҳәаа иҭагӡаны Аҧсны Абанк 2012 шықәса анҵәамҭазы аусура иаланаргеит Амилаҭтә шәатәтәы система «АҦРА», ашәатәтәы ҟәшаҟны жәларбжьаратәи астандартқәа аҭахрақәеи абжьгарақәеи инарықәыршәаны. 

2011ш. хәажәкырамзазы  иалагалан абанктә усура ҳәаақәызҵо азакәан ҿыцқәа: «Аҧсны Аҳәынҭқарра Амилаҭтә банк азы (Аҧсны Абанк)», «Абанкқәеи абанктә усуреи рзы».

Аҧсны Абанк аус ауеижьҭеи 27 шықәса раахыс (1991ш. инаркны 2018 шықәса налаҵаны) Аҧсны Абанк  ашәҟәы иаҭанагалахьеит 24 кредиттә еиҿкаара.

Аҧсны Аҳәынҭқарра Абанктә система  2018 шықәса алагамҭазы ишьақәгылоуп Аҧсны Аҳәынҭқарра Амилаҭтә Банки  аус зуа акредиттә еиҿкаарақәа 10-еи рыла  ( акоммерциатә банкқәа 9  абанк иатәым аҳасабкратә акредиттә еиҿкаараки (1) уахь иалаҵаны).